حجیت قیاسحجیت قیاس به صحّت استناد به قیاس فقهی تمثیل منطقی در استنباط حکم شرعی اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفحجیت قیاس ، به معنای معتبر بودن تمسک به آن در استنباط احکام شرعی است، که لازمه آن، منجزیت در صورت مطابقت با واقع و معذّریت در صورت مخالفت با واقع است. درباره ارزش و اعتبار قیاس، مباحث زیادی میان فرقه‌های مختلف اهل سنت از یک سو، و علمای تشیع و تسنن ، از سوی دیگر، مطرح شده است. به طور کلی می‌توان گفت: بیشتر اهل سنت ، قیاس را معتبر دانسته‌اند، امّا برخی، همانند فرقه ظاهریه ، آن را حجت نمی‌دانند. از مسلمات مذهب تشیع ، عدم حجیت قیاس به عنوان دلیل شرعی است. [۳]
ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص۲۰۷.
۲ - آرای حجیت قیاسآرای زیادی در مورد حجیت و عدم حجیت قیاس وجود دارد که می‌توان آنها را در قالب سه نظریه اصلی مطرح نمود: ۱. تمسک به قیاس، محال عقلی است. « غزالی » این دیدگاه را به شیعه و معتزله ، و برخی دیگر آن را به « احمد بن حنبل » نسبت داده‌اند. نسبت دادن این نظریه به شیعه صحیح نیست. ۲. تمسک به قیاس واجب عقلی است. «غزالی» این نظریه را به گروهی از اهل سنت نسبت می‌دهد. ۳. تمسک به قیاس، از نظر عقلی ممکن است. «ظاهریه» از اهل سنت، همانند « ابن حزم » در کتاب « ابطال القیاس »، و همه عالمان شیعی آن را عقلی می‌شمارند، اگر چه تعبد به آن را از نظر شرعی جایز نمی‌دانند. برخی از اهل سنت به وجوب شرعی آن معتقدند، ولی بیشتر آنها به جواز استفاده از قیاس در استنباط احکام شرعی اعتقاد دارند. ۳ - نکتهمیان اصولیون شیعه و اهل سنت درباره حجیت قیاس منصوص العلة و قیاس اولویت، اختلاف وجود ندارد، هر چند برخی هم چون مرحوم « سید مرتضی » با حجیّت آن مخالفت کرده‌اند. [۵]
جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، ص۲۶۸.
[۶]
زحیلی، وهبه، الوجیز فی اصول الفقه، ص۵۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۰۸، برگرفته از مقاله «حجیت قیاس». |